Meer hoogbeveiligde faciliteiten en strenge regimes voor zware criminelen

De aanpak van georganiseerde criminaliteit leidt tot een toename van arrestaties van een ‘buitencategorie’ van personen verdacht van zware criminaliteit. Nederland krijgt in de toekomst daarom in totaal vier justitiële complexen (Lelystad, Schiphol, Vlissingen en Vught), waarmee een dekkend netwerk ontstaat van hoogbeveiligde voorzieningen waar de zware, vluchtgevaarlijke criminelen van ons land kunnen worden gedetineerd én berecht. Verder wordt regelgeving aangepast op de fronten gevangeniswezen, advocatuur en rechtsgang, zoals strengere detentieregimes, beter toezicht op de advocatuur, en meer digitale zittingen om gevaarlijke vervoersbewegingen te voorkomen. Dat schrijft minister Dekker voor Rechtsbescherming vandaag in een brief aan de Tweede Kamer.

Minister Dekker: “Het gaat hier om zware criminelen met veel macht en middelen, die bereid zijn om alles te doen om hun illegale praktijken voort te zetten. Dat is een groot gevaar voor onze veiligheid. Deze buitengewone groep gedetineerden vraagt om een buitengewone aanpak.”

Landelijk netwerk hoogbeveiligde inrichtingen

Om netwerkvorming en crimineel handelen tijdens detentie en tijdens de rechtsgang door zware criminelen te voorkomen en risicovolle vervoersbewegingen te beperken moeten zij op een andere wijze dan reguliere gevangenen worden gedetineerd en berecht. Daarvoor wordt geïnvesteerd in vier justitiële complexen.

• In 2022 worden in het Justitieel Complex Schiphol extra beveiligde cellen gerealiseerd, zodat gedetineerden met een hoog vlucht- of maatschappelijk risico hier tijdens meerdaagse aaneengesloten rechtszittingen kunnen overnachten. Dit scheelt risicovolle vervoersbewegingen van en naar de penitentiaire inrichtingen.
• In Vlissingen komt, zoals eerder aangekondigd, een nieuw Justitieel Complex dat medio 2028 gereed moet zijn, met een tweede EBI, een hoog beveiligde zittingslocatie en een hoog beveiligde werk- en overnachtingslocatie waar rechters, griffiers, officieren van justitie en advocaten in een beveiligde voorziening kunnen werken en overnachten.
  
• Ter vervanging van de Bunker in Osdorp komt er een hoogbeveiligde zittingslocatie bij PI Lelystad, waar tevens cellen voor tijdelijke overnachting van gedetineerden met een hoog vlucht- of maatschappelijk risico gerealiseerd zouden kunnen worden.
  
• In PI Vught komt een kwalitatief hoogwaardige videovoorziening en een beveiligde verhoorkamer. Hierdoor zullen de zwaarste criminelen in de toekomst voor hun rechtszaak niet meer in een auto zitten, maar achter een camera in de gevangenis aan hun terechtzitting deelnemen. Vanaf 2023 wordt het mogelijk zittingen van een rechter-commissaris in Vught te houden, wat verder vervoersbewegingen beperkt. Het gaat om bijvoorbeeld getuigenverhoren of zittingen waarbij moet worden besloten of de voorlopige hechtenis van een gedetineerde wordt verlengd.
  

Vanaf 2023 wordt het mogelijk zittingen van een rechter-commissaris in Vught te houden, wat verder vervoersbewegingen beperkt. Het gaat om bijvoorbeeld getuigenverhoren of zittingen waarbij moet worden besloten of de voorlopige hechtenis van een gedetineerde wordt verlengd.

Op de kleinschalige afdelingen met Intensief Toezicht (AIT) wordt er strenger toezicht gehouden op gedetineerden dan in reguliere regimes. Ze hebben een eigen dagprogramma waardoor ze geen contact hebben met gedetineerden van andere afdelingen. Naast de AIT’s die in 2020 geopend zijn in Leeuwarden en begin 2021 in Krimpen aan den IJssel, opent medio 2022 de derde AIT in Alphen aan den Rijn. Er wordt gemonitord of daarna verdere uitbreiding van deze afdelingen nodig is.

Gevangeniswezen

Om te voorkomen dat de georganiseerde criminaliteit kan doorgaan tijdens detentie en de rechtsgang, moet de huidige wet- en regelgeving aangepast worden. Dat ziet allereerst op aanpassingen bij het gevangeniswezen. We zien dat criminelen in detentie toch een weg vinden om te communiceren met hun criminele netwerk. Dat kan bijvoorbeeld via binnengesmokkelde telefoons of via loopjongens. Daarom komt er meer, strenger en langer toezicht, onder meer door plaatsing in de EBI voor meer gedetineerden mogelijk te maken. Ook zouden EBI- en AIT-gedetineerden beperkt moeten worden in bijvoorbeeld het oprichten van een bedrijf of verrichten van grote financiële transacties. Gevangenismedewerkers worden intensiever getraind op weerbaarheid en er gaat een 4-ogen principe gelden voor ambtelijk bezoek aan gedetineerden in de EBI, waardoor het moeilijker wordt om druk uit te oefenen op één medewerker. Verder wordt informatiedeling tussen de verschillende organisaties in de strafrechtketen verbeterd, om zo sneller en beter zicht te krijgen op de zwakke plekken en rotte appels.

Advocatuur

De aanhouding van een advocaat in de EBI is een signaal dat ook advocaten betrokken kunnen raken bij ondermijnende activiteiten. Om het lastiger voor gedetineerden te maken om druk uit te oefenen en een advocaat zo te bewegen mee te werken met voortgezet crimineel handelen vanuit detentie, wordt ook hier gekeken naar het enkel toestaan van advocatenbezoek aan gedetineerden in de EBI in duo’s. Verder wordt het toezicht op de advocatuur versterkt. Het toezicht gaat van de lokale deken naar een centraal orgaan. Daarnaast valt te denken aan een dagelijks bestuur binnen de aangekondigde landelijke toezichthouder die de bevoegdheid krijgt om onderzoeken te starten en bestuursrechtelijk en tuchtrechtelijk te handhandhaven.

Gelet op de wettelijke kernwaarde onafhankelijkheid is het moeilijk verdedigbaar dat advocaten cliënten bijstaan met wie zij een nauwe persoonlijke band of een familieband hebben. De minister roept de NOvA dan ook op om binnen de beroepsgroep het gesprek hierover aan te gaan en indien nodig eerder in te grijpen. Verder wordt met de NOvA besproken of de grens voor contante betalingen verlaagd of liever helemaal afgeschaft kan worden.

Rechtsgang

De mate van vervoer van gedetineerden met ernstige risico’s voor de openbare orde en veiligheid is niet langer acceptabel en moet fors verminderd worden. Daarom wordt geïnvesteerd in extra digitale voorzieningen zoals videoconferentie, zodat de rechter kan bepalen dat niet alle verdachten fysiek in de zittingszaal aanwezig zijn, maar ze wel op een goede manier worden gehoord. Dit voorkomt ook dat verdachten rond een zitting toch met elkaar kunnen communiceren. Het Besluit videoconferentie wordt aangepast zodat de rechter zonder instemming van verdachte of raadsman kan beslissen tot een digitale zitting als er sprake is van ernstige beveiligingsrisico’s tijdens het vervoer van de verdachte naar en van de zitting.