Besturen met akkoorden is in deze tijd van politieke versnippering en complexe vraagstukken een onmisbaar instrument. Het is niet mogelijk effectief beleid te maken dat kan rekenen op draagvlak zonder akkoorden te sluiten met maatschappelijke organisaties, bedrijven en burgers. Dat stelt de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in zijn adviesrapport ‘Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst’. Het advies is 12 maart aangeboden aan premier Rutte door ROB-voorzitter Han Polman en vice-voorzitter Katrien Termeer. 

In het advies heeft de Raad voor het Openbaar Bestuur het proces van een aantal akkoorden geanalyseerd en tien aanbevelingen geformuleerd om dit proces te optimaliseren. Voorzitter Han Polman: “Als over enige tijd de samenleving weer zijn normale loop en routine kan oppakken, kunnen brede maatschappelijke akkoorden behulpzaam zijn om de ingrijpende gevolgen van de huidige maatregelen het hoofd te bieden en de samenleving weer op gang te brengen.” 

Van grote waarde 

Uit de analyse van de Raad blijkt dat brede maatschappelijke akkoorden van grote waarde zijn. Zij zorgen voor een politieke en publieke agendering van belangrijke maatschappelijke vraagstukken. Daarnaast zorgen de akkoorden voor een breed gedeelde probleemdefinitie. En maatschappelijke akkoorden geven aanzet tot co-creatie, innovatie en vergroting van de uitvoeringsmogelijkheden. Ook spelen ze een belangrijke rol in onze democratie; ze betrekken veel belanghebbenden voor er beleid wordt maakt. Brede maatschappelijke akkoorden als sturingsarrangement zijn dus niet alleen welkom, maar ook noodzakelijk. 

De totstandkoming van een akkoord roept wel vragen op over de democratische legitimiteit, de effectiviteit en de toegevoegde waarde van het akkoord als sturingsarrangement. De Raad doet daarvoor de volgende aanbevelingen aan het Rijk:   

10 aanbevelingen 

1. Bezint eer ge begint 

Onderbouw goed waarom een maatschappelijk akkoord als sturingsinstrument wordt ingezet. 

2. Formuleer een heldere kader- en doelstelling 

Dat vergroot de kans op inbreng van vernieuwde inzichten en perspectieven en biedt betrokken partijen houvast. 

3. Propageer en praktiseer de ‘Aanwijzingen voor convenanten’ 

Deze wordt vaak onbewust nageleefd. Bewuste Rijksbrede naleving kan zorgen voor het bij de tijd houden en daadwerkelijk actualiseren van de ‘Aanwijzingen’. 

4. Kies een duidelijke rol 

De Rijksoverheid dient zich bewust te zijn van de meerdere rollen die zij vaak heeft, zoals: initiatiefnemer, medeonderhandelaar, medefinancier, mede-uitvoerder en medewetgever. 

5. Borg een goede representatie aan de onderhandelingstafels 

Alle belanghebbenden dienen goed gerepresenteerd te zijn: bedrijven, bestuurders, koepelorganisaties, vakbonden, maar ook informele partijen en groepen met innovatieve ideeën. 

6. Neem het parlement mee in akkoordprocessen 

Het parlement vertegenwoordigt immers de burgers. Het is belangrijk dat de burger zich herkent in maatschappelijke akkoorden. 

7. Geef koepel- en brancheorganisaties ruimte en tijd om hun leden te consulteren 

8. Ultimaat van de politiek, met een bijzondere verantwoordelijkheid voor de regering 

9. Maak gebruik van relevante kennis en ervaringen rond akkoordprocessen 

10. Maak werk van evenwichtskunst 

Van de rijksoverheid die bestuurt met akkoorden wordt daarbij evenwichtskunst verlangd. Zij moet een balans vinden tussen onderhandelen en verbinden, tussen openheid en beslotenheid, tussen ‘in beton gegoten’ afspraken en flexibiliteit, én tussen globale afspraken op hoofdlijnen en de regionale/lokale uitwerking daarvan. 

Handreiking 

De rijksoverheid kan niet met gezag en resultaat besturen zonder een betekenisvolle inbreng van de samenleving en mede-overheden. De complexiteit van veel maatschappelijke problemen wordt steeds groter en de politieke versnippering zet verder door. Ingewikkelde maatschappelijke opgaven zoals klimaat, gezondheid en economie worden daarom steeds vaker door een coalitie van verschillende overheden en maatschappelijke partijen opgepakt, zodat gezamenlijk naar een oplossing kan worden gezocht. Het advies 'Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst' biedt een handreiking aan de rijksoverheid bij het werken aan maatschappelijke akkoorden. 

Op maandag 8 juni organiseert de Raad voor het Openbaar Bestuur - onder voorbehoud van de dan geldende landelijke richtlijnen als gevolg van het Coronavirus - een symposium over het advies ‘Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst’, waarin Ed Nijpels een co-referaat geeft, Martin Sommer een column uitspreekt en er een paneldiscussie is met Caelesta Braun, Roelof Bisschop en Sandor Gaastra.